سيد بن طاووس در كتاب «ألاقبال بالأعمال الحسنه» به سند خويش اين دعا را از كتاب دعاى ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد عمرى رضى‏اللّه عنه نقل كرده و مى‏نويسد: در اين كتاب دعاهاى بسيارى وجود دارد كه ابوجعفر محمدبن عثمان به خواندن آن اهتمام داشته است.

سّيدبن‌طاووس در کتاب “الاقبال بالاعمال الحسنه” به سند خويش اين دعا را از کتاب دعاي ابوجعفر محمد بن ‌عثمان‌بن‌سعيد عمري رضي‌الله عنه نقل کرده، که در شبهاي ماه رمضان خوانده مي‌شود.

سيدبن طاووس مى‏گويد: «من از آن كتاب دعاهاى فراوانى را نسخه‏بردارى كردم و از جمله آنها همين دعاى افتتاح است كه در شبهاى ماه رمضان خوانده مى‏شود.1 نگارنده مى‏گويد گرچه اين دعا بر حسب ظاهر از امام معصوم(ع) نقل نشده است لكن با توجه به اين كه ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد عَمْرى از نُوّاب خاص2 حضرت بقيّه‏اللّه روحى له‏الفداء بوده و به خواندن اين دعا مداومت داشته و نيز با توجه به مضامين عاليه دعا و اعتماد مرحوم سيد بن طاووس، مى‏توان اطمينان پيدا كرد كه اين دعا از ناحيه مباركه امام عصر(عج) و يا از ساير معصومين(عليهم السلام) به دست ايشان رسيده باشد . والله العالم.


نام دعا

دعاى افتتاح در شبهاى ماه مبارك رمضان قرائت مى‏شود و اين دعا داراى مضامين عاليه از حمد و ثناي الهى و راز و نياز عارفانه و صلوات و درود بر معصومين(عليهم السلام) و در پايان، دعا براى ظهور باهرالنور حضرت مهدى ارواحنا له‏الفداء و تشكيل حكومت كريمه آن امام همام است و ترجمه و شرح آن با زبان ساده براى عموم مؤمنان مفيد است تا در هنگام قرائت به مفاهيم آن توجه داشته باشند و با حضور قلب با خدا راز و نياز كنند و با عرفان و شناخت بيشتر و با صفا و اخلاص در پيشگاه ربوبى عرض حاجت نمايند .

ضمنا بايد دانست هر چند خداوند سبحان اذن داده است كه ما همه چيز را از كوچك و بزرگ از او بخواهيم ولى شايسته است كه مطالب و هدفهاى عالى را در اولويت قرار داده و حاجتهاى كوچك و ناچيز را در مرتبه دوم از او درخواست كنيم كه در پيشگاه شخص بزرگ از كوچك و خُرد آغاز كردن زيبنده نيست .

بخشهاي مختلف دعا


دعاي افتتاح از سه بخش کلي تشکيل مي‌گردد که نخستين بخش آن حمد و ثناي الهي مي‌باشد، بسياري از معارف ديني به زبان حمد و ثنا و تسبيح و راز و نياز و سوز و گداز بيان مي‌شود. در اين بخش واژه‌هاي حمد، مدح، ثنا و تسبيح بيش از نوزده بار تکرار مي‌شود. و در واقع اين بخش چگونگي راز و نياز با خدا را در زبان دعا به ما آموزش مي‌دهد .

بخش دوم دعا: صلوات بر محمد و آل و محمد با اوصاف ويژه .

بخش سوم: به مساله انتظار فرج و شکايت از غيبت حضرت ولي عصر عجل الله و زيادي دشمنان و کمي دوستان و آرزوي دولت کريمه و آمادگي براي جانفشاني و خدمت در آن دولت مي‌پردازد و در آخر با دعاي نصرت و عزت براي مسلمانان به پايان مي‌رسد .

اين دعا، «افتتاح» است. زيرا، اين دعا با حمد و ثناى الهى اينگونه آغاز مى‏شود: «اللهم انى افتتح الثناء بحمدك … . بار خدايا من ثناى تو را با حمدت آغاز مى‏كنم .

اِنّي اَفْتَتِحُ الثَّناءَ بِحَمْدِكَ َ اَللّـهُمّ

خدايا من ستايش را بوسيله حمد تو مى گشايم

نام دعا از همين فراز اول گرفته شده افتتاح يعني گشودن، باز کردن. چه چيز را قرار است آغاز کنيم؟ ثنا را. ثنا يعني ستايش. ثنا را با چه آغاز خواهيم کرد؟ با حمد خداوند. حمد يعني چه؟ يعني ستايش! اما ستايش خاص. حمد يعني ستايش کسي که کاري را از روي اختيار انجام داده اما مدح از حمد عام تر است. شما زيبايي گل را مدح مي کنيد اما حمد نمي کنيد زيرا گل در اين زيبايي از خود اختياري ندارد .

ما که آفريده‌ي خداونديم بايد او را به نحوي ستايش کنيم که خود فرموده همچنان كه در حديث مورد اتفاق شيعه و سنى از رسول خدا (ص) رسيده كه مى گفت : «لا احصى ثناء عليك ، انت كما اثنيت على نفسك» (پروردگارا من ثناء تو را نمى توانم بشمارم، و بگويم، تو آنطورى كه بر خود ثنا كرده اى). امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: استر پدر من گم شد (استر: حيواني که سوار آن مي‌شوند), ايشان گفتند كه اگر حق تعالى , آن حيوان گـم شـده را بـه مـن بـاز رسـانـده او را آنطور سـتـايش مي كنم كه پسنديده‌ي مقام جلال او باشد. زمان کوتاهي نگذشت که استر را يافتند و با زين و لجام حاضر ساختند. امام سوار شدند و حاضران مـتـرصد بودند كه ببينند ايشان خدا را چگونه ثنا مي‌گويد؟  ايشان فقط فرمودند الحمدللّه و  هيچ جمله‌ي ديگري نگفتند. يـكـ نفر از  امام پرسيد كه : يابن رسول اللّه , شما شرط كرده بوديد كه بعد از يافتن حيوان گمشده خداوند را ثنايى گوييد كه موجب رضاى او شود و لايق كبرياى او باشد و جـز به كلمه الحمدللّه تكلم نفرموديد؟ فرمودند كه با اين كلمه طيبه همه ثنا و ستايش ها را نثار بارگاه عزت وى كردم.

فصرت ادعوك آمنا و اسئلك مستأنسا لا خائفا ولاوَجِلاً مُدِلاًّ عليك فيما قصدت فيه اليك فان ابطأ عنى عَتَبْتُ بجهلى عليك و لعل الذى أبطأ عنى هو خيرلى لعلمك بعاقبة الامور …

در اين بخش از دعا مى‏گوييم: پروردگارا لطف و رحمت تو موجب شده كه من با اين همه گناه با آرامش خاطر تو را بخوانم و با احساس محبت و انس از تو حاجت بخواهم بى‏آنكه بيم و هراسى به خود راه دهم در حالى كه مقصودم را عاشقانه و با ناز و كرشمه با تو در ميان مى‏گذارم و اگر حاجتم دير آيد، از روى نادانى با عتاب و خطاب با تو چون و چرا مى‏كنم. با اين كه ممكن است دير شدن اجابت به سود من باشد، زيرا سرانجام كارها را تو مى‏دانى و من از اسرار عالم آگاه نيستم و از آينده چيزى نمى‏دانم .



هر چند لطف خداوند اقتضا دارد كه ما هيچ گاه از درگاهش نوميد نباشيم و همواره با اميدوارى عرض حاجت كنيم ولى بايد


بدانيم كه لطف او با حكمت و مصلحت همراه است و بسيارى از تقاضاها و حاجتهاى ما به صلاح ما نيست زيرا اين عالم، عالم ماده و عالم تضاد و تزاحم است و چه بسيار چيزها كه در محدوده تزاحم و تضاد نه به صلاح ما و نه به صلاح ديگران است و چه بسا در اين محدوده امكان وجود ندارد البته خدا دعاى ما را بى‏پاسخ نمى‏گذارد و بى‏درنگ لبيك مى‏گويد و اگر خواسته ما را نميدهد ولى براى ما پاداشى بزرگ مقدر مى‏فرمايد و براى روز گرفتارى (روز قيامت) ما ذخيره مى‏كند .

نخست: خدا را خواندن و او را صدا زدن و اسماء صفاتش را به زبان آوردن. دوم: از او حاجت خواستن. در بعد نخست هيچ دعايى و هيچ ندايى بى پاسخ نمى‏ماند. اما بعد دوم دعا ممكن است گاهى به تأخير بيفتد .

در اين بخش از دعا مى‏توان به چند نكته اشاره كرد:

الف) ادب دعا: كه مبادا لطف و عنايت الهى سبب شود كه ما ادب دعا و ادب حضور را فراموش كرده و در برابر پروردگار خود را طلب‏كار بدانيم زيرا ما هيچگونه حقى بر خداوند نداريم كه آن را مطالبه كنيم .

ب) آنكه دعاهاى ما بى پاسخ نمى‏ماند و وعده الهى به مقتضاى (اذا سئَلَكَ عِبادى عَنّى فإنّى قريبٌ أجيبُ دَعْوةَ الداعِ إذادَعانِ…» عملى خواهد شد .

ج) آنكه مبادا تأخير در پاسخ سبب نوميدى شود چون بعضى از خواسته‏هاى ما به صلاح ما نيست و خدا صلاح ما را بهتر مى‏داند و آنرا به آينده موكول مى‏كند و اين آينده ممكن است روز قيامت باشد چه بسا تقاضايى كه در دنيا عملى نيست، زيرا دنيا دار تزاحم است و بندگان خدا گاهى چيزهاى متضاد مى‏خواهند كه در محدوده اين عالم و در جهان ماده قابل تحقق نيست و به قول شاعر :

هر كه نقش خويشتن بيند در آب                       برزگر باران و گازر آفتاب

دو دشمن هر يك پيروزى خود و شكست حريف را مى‏خواهند و جمع پيروزى و شكست براى هر دو امكان ندارد پس خداوند دعاها را بر طبق حكمت و نظام احسن مستجاب مى‏فرمايد و در صحنه تزاحم دعاى مؤمنان با پاداش نيك و دعاى كافران با پاداش متناسب به اجابت مى‏رسد و احيانا اگر براى كافران در ظاهرپيروزى ديده مى‏شود اين پيروزى به خير آنها نيست. و اين گونه رخ دادها ممكن است در واقع براى مؤمنان آزمايش و براى كافران و املاء و استدراج باشد خداوند در قرآن مى‏فرمايد :

والذين كذّبوا بآياتنا سنستدرجهم من حيث لا يعلمون

آنانكه آيات ما را تكذيب كنند آنها را به تدريج نابود مى‏كنيم .

و نيز مى‏فرمايد:

ولايَحْسَبَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلى لَهُم خيرٌ لانفسهم إنَّما نُملى لهم لِيَزدادوا إثْما و لَهُم عذاب مهين

كافران گمان نكنند كه اين مهلت چند روزه به سود آنها است ما آنها را مهلت مى‏دهيم تا به گناه خويش بيفزايند و گرفتار عذابى دردناك شوند .

در برابر اگر مؤمنان دچار درد و رنج مى‏شوند براى آن است كه سره از ناسره (خالص از ناخالص) جدا شود و مؤمنان مخلص از پاداش بيشتر بهره گيرند .

پس دعا و درخواست مؤمنان هيچگاه بى پاسخ نمى‏ماند. در روايات اهل بيت عليهم‏السلام آمده است كه مؤمنان در روز قيامت با پاداشهاى بزرگى روبرو مى‏شوند كه خود نمى‏دانند پاداش كدام عمل آنها است به آنها گفته مى‏شود كه اين پاداش دعاهايى است كه در دنيا به اجابت نرسيد و خدا آنرا براى روز نياز و تنگدستى شما ذخيره كرده بود كه اينك به شما اعطا مى‏شود چنانكه در حديثى از امام صادق (عليه‌‌لسلام) آمده است:

إنَّ المؤمنَ لَيَدْعُو اللّهَ عَزَّوَجلَّ فى حاجته فيقول الله عزوجل أخِّرُوا إجابته شوقا الى صوته و دُعائه فاذا كان يَومَ القيامة قال الله عزوجل: عبدى دَعَوْتَنى فأخَّرْتُ إجابَتَك و ثَوابَكَ كذا و كذا و دَعَوْتَنى فى كذا و كذا فَأخَّرت إجابَتَك و ثَوابَكَ كذا و كذا، قال: فَيَتَمَنَّى المُؤمنُ انه لم يُسْتَجَبْ له دعوة فى الدنيا مما يرى مِنْ حُسْنِ الثواب

براستى مؤمن خداى عزوجل را درباره حاجت خود مى‏خواند و خدا دستور مى‏دهد اجابت او را به تأخير اندازيد بخاطر شوقى كه به آواز او دارم آنگاه كه روز قيامت شود خدا مى‏فرمايد اى بنده من تو مرا خواندى (دعا كردى) و من اجابتت را به تأخير انداختم اينك ثواب و پاداش توچنين و چنان است، و باز در باره فلان چيز و فلان چيز مرا خواندى و من اجابتت را به تأخير انداختم و پاداش تو چنين و چنان است آنگاه مؤمن آرزو مى‏كند كاش هيچ دعايى از او در دنيا اجابت نشده بود بخاطر ثواب و پاداش نيكى كه مى‏بيند.



پس هيچگاه از دعا خسته نشويد و همواره خدا را بخوانيد كه لطف پروردگار مرهون دعاهاى شما است چنانكه مى‏فرمايد: قل ما يعبأبكم ربى لولا دعاؤكم؛ بگو اگر دعاهاى شما نباشد پروردگار من به شما عنايتى نمى‏كند.


دعا نشانه بندگى و وسيله عروج بنده به سوى خدا است. با دعا و راز و نياز ونماز انسان به معراج مى‏رود و به خدا نزديك مى‏شود و سرّ نماز و حقيقت آن دعا است كه صلوة در اصل به معنى دعا و دعا مغز عبادت است نماز وسيله تقرب هر انسانِ پرهيزكار به خدا است .

فلم ارمولىً كريما اصبر على عبدلئيم منك على يا رب، انك تدعونى فاولى عنك و تتجبب الىّ فاتبغض اليك و تودّد الى فلا اقبل منك كان لى التطول عليك فلم يمنعك ذلك من الرحمة لى و الاحسان الىّ والتفضّل علىّ بجودك و كرمك فارحم عبدك الجاهل وجد عليه بفضل احسانك انك جواد كريم.

خدايا! من هيچ مولاى كريمى را شكيباتر از تو نسبت به بنده لئيم و بخيلى مانند خود نديده‏ام. پروردگارا! تو مرا مى‏خوانى و من از تو روى مى‏گردانم. تو به من محبت مى‏كنى و من دشمنى، تو نسبت به من اظهار دوستى و مودت مى‏كنى و من پذيرا نيستم گويا كه من بر تو منتى و حقى دارم ولى تمام اين برخوردهاى ناشايست من، تو را از رحمت و نيكى و تفضل نسبت به من باز نمى‏دارد. خدايا! رفتار من از روى نادانى است پس بر بنده نادانت مگير و او را مشمول رحمتت قرار داده و با فضل و احسان و كرمت با او رفتار كن كه تو جواد و كريمى.

و بعد در ادامه مي فرمايد:

الحمدلله مالك الملك مجرى الفلك مسخّرالرياح فالق الاصباح ديان الدين رب العالمين

در اين بخش از دعا مى‏گوييم سپاس خداى را كه مُلك جهان از آن او و نظام عالم با تدبير و اراده او سامان مى‏يابد. كشتى‏ها در درياها به اراده او در جريان است و بادها با تسخير وى در نوسان است. اوست كه سينه افق را شكافته و روشنايى بامداد را از آن بيرون مى‏آورد(و تاريكى شب را به روشنى روز تبديل مى‏كند) خدايى كه قانونگذار و آغازگر دين و شريعت است. نظام تكوين و تشريع از سوى او و قانون دين و شريعت از جانب او تنظيم و تدوين مى‏شود زيرا او رب‏العالمين و پروردگار جهانيان است.

اين بخش از دعا در ارتباط با ربوبيت آفريدگار است از اين رو با صفت رب العالمين پايان مى‏يابد .



تلخيص از کتاب شرح دعاي افتتاح آيت الله مهدوي کني

هدهد، گروه دين و انديشه تبيان