بخش دهم: زمزم
چاه زمزم از دیگر آثار مسجدالحرام است که با نامهای: چاه اسماعیل، حفیره عبدالمطلب، شفاء سقم، عافیه، میمونه، طعم، برکه، بره و … شناخته می شود. این چاه در سمت شرقی مسجدالحرام قرار دارد و همانند دیگر مشاهد حج از آثار ابراهیم و اسماعیل-علیهماالسلام- و هاجر است.

بخش یازدهم: مسعی
محلی است که حجاج باید در آنجا میان کوه صفا و مروه به سعی بپردازند. صفا و مروه دو کوه کوچکی است که در دامن کوه ابوقبیس و کوه قعیقعان قرار دارد. امروزه خیابانهای جدید آنها را از یکدیگر جدا ساخته و صفا را نیز دو نیم کرده، کوه صفا در قسمت جنوبی مسجدالحرام و کوه مروه در ناحیه شمال شرقی آن واقع است. با افزایشی که در مساحت مسجدالحرام صورت گرفت، مسجد به مسعی پیوند خورد و درهایی از طریق مسجد به مسعی گشوده شد. در روزگار ما، مسعی آخرین حد مسجدالحرام به حساب می آید، مسعی به دو قسمت رفت و برگشت تقسیم شده است. طول آن 5/394 و عرض آن 20 متر است. ارتفاع طبقه اول 12 و ارتفاع طبقه فوقانی آن 9 متراست. شیعیان همانگونه که در طبقه دوم و سوم مسجدالحرام طواف نمی کنند، در طبقه دوم مسعی نیز به سعی نمی پردازند.

اَللهمَّ ارزُقنَا حَجَّ بَیـتِکَ الحَرام فِی عَامِی هذَا وَ فِی کُلِّ عَام

گردآورنده: لیلا اسدی-طلبه حوزه علمیه الزهرا(سلام الله علیها)

بخش نهم: مقام ابراهیم
یکی از نقاط بسیار مقدس مسجدالحرام، مقام ابراهیم است. این مکان مربوط به زمانی است که ابراهیم(علیه السلام) دیوارهای کعبه را بالا می برد. زمانی که دیوار بالا رفت و دیگر دست بدان نرسید، سنگی آوردند و ابراهیم(علیه السلام) بر روی آن ایستاد و سنگها را از دست اسماعیل(علیه السلام) گرفت و دیوار کعبه را بالا برد. در روایت دیگری آمده است که ابراهیم(علیه السلام) بر روی این سنگ ایستاد و مردم را به حج فراخواند. بر روی این سنگ اثری از انگشتان پای آن حضرت دیده می شود. این سنگ به شکل تقریبی، مربعی است با طول و عرض 40 سانتی متر و ارتفاع تقریبی 50 سانتی متر و رنگ آن، رنگی میانه سفید و سیاه و متمایل به زرد است. از زمان مهدی عباسی بدین سو، این سنگ با طلا پوشانده شده و در محفظه ای قرار گرفته است.

گردآورنده: لیلا اسدی-طلبه حوزه علمیه الزهرا(سلام الله علیها)

بخش هشتم: حجراسماعیل
در فاصله میان رکن عراقی و شامی، دیواری است قوسی شکل با ارتفاع 1/30 متر که آن را حجر اسماعیل می نامند. حجر اسماعیل نیز یادگاری است از زمان ابراهیم و اسماعیل-علیهماالسلام-که خانه کعبه را بنا کرده اند. بنابراین قدمت آن به زمان بنای کعبه به دست ابراهیم(علیه السلام) می رسد. نقلهای تاریخی حکایت از آن دارد که اسماعیل(علیه السلام) در همین قسمت کنار بیت الله الحرام زندگی می کرده و خیمه گاه او در این سوی بوده است. مادرش هاجر نیز با وی در همین جا می زیسته و پس از رحلت، در همین حجر دفن شده است. از آنجا که حجر اسماعیل داخل در مطاف است، می تواند نشانه ای باشد بر عظمت آن. در اصل حجر اسماعیل جزئی از کعبه به شمار می آیدو در بنای کعبه حجر اسماعیل نیز بازسازی شده است. گویا نخستین بار، منصور عباسی حجر اسماعیل را با سنگهای سفید که در اطرافش نصب کرد، پوشانید. پس از آن در دوره مهدی و نیز هارون عباسی این سنگها تعویض و نو شده است. ناودان طلا نیز که بر بام کعبه نصب شده در سمت حجر اسماعیل قرار دارد.

گردآورنده: لیلا اسدی-طلبه حوزه علمیه الزهرا(سلام الله علیها)

بخش هفتم: حطیم
یکی از محلهای مقدس مسجدالحرام، و در کنار کعبه، جایی است که آن را حطیم می نامند. مردم در این قسمت برای دعا جمع می شوند و به یکدیگر به سختی فشار می آورند. در این که آیا حطیم همان فضای میان حجرالاسود و باب کعبه است یا وسعت بیشتری دارد، اختلاف است. از سطح مسجدالحرام که تا دیوار کعبه امتداد می یابد، حطیم نامیده می شود. با به اظهار برخی محققان، حطیم قسمتی است که از حجرالاسود آغاز شده، به سمت زمزم و از آنجا تا مقام ابراهیم و پس از آن حجر اسماعیل ادامه می یابد، این محدوده را تا دیوار کعبه حطیم می نامند. برخی حطیم را محدوده داخلی حجر دانسته اند.

گردآورنده: لیلا اسدی-طلبه حوزه علمیه الزهرا(سلام الله علیها)